AKDAMAR KİLİSESİ

AKDAMAR KİLİSESİ

Akdamar Adasındaki Surp Haç Kilisesi veya Kutsal Haç Katedrali , Kudüs'ten İran'a kaçırıldıktan sonra 7. yüzyılda Van yöresine getirildiği rivayet edilen Hakiki Haç'ın bir parçasını barındırmak maksadıyla Kral I. Gagik'in emriyle 915-921 yıllarında Mimar Manuel tarafından inşa edilmiştir. Adanın güney doğusuna kurulmuş olan kilise, mimari açıdan Ortaçağ Ermeni sanatının en parlak eserleri arasında sayılır. Kızıl andezit taşından inşa edilmiş olan kilisenin dış cephesi, alçak rölyef şeklinde işlenmiş zengin bitki ve hayvan motifleriyle ve Kutsal Kitap'tan alınma sahnelerle bezenmiştir. Kilise bu özelliğiyle de Ermeni mimari tarihi içinde eşsiz bir konuma sahiptir.

Kilisenin kuzeydoğusundaki şapel 1296-1336 tarihlerinde, batısındaki jamadun (cemaat evi) 1793 tarihinde, güneyindeki çan kulesi 18. yüzyıl sonlarında ilave edilmiştir. Kuzeyindeki şapelin ise tarihi bilinmemektedir.

Doğudaki birçok başka Ermeni anıtı ile birlikte Aktamar Kilisesinin de 1951'de hükûmet emriyle yıkımı kararlaştırılmış, 25 Haziran 1951'de başlatılan yıkım çalışması o dönemde genç bir gazeteci olan ve tesadüfen olaydan haberdar olan Yaşar Kemal'in müdahalesiyle durdurulmuştur.

Onyıllar boyunca bakımsız olarak kalan kilise 2005-2007 döneminde Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde, Türkiye Ermenileri ve komşu Ermenistan ile ilişkilerin geliştirilmesine yönelik bir adım olarak, 1.5 milyon dolar harcanarak restore edilmiştir. Restorasyon çalışması bazı uluslararası kültür çevrelerinde "siyasi amaçlı" olarak tanımlanmıştır. Kilise 29 Mart 2007 tarihinde TC Kültür Bakanı Ertuğrul Günay ve Ermenistan Kültür Bakan Yardımcısının katılımıyla müze olarak tekrar açılmıştır. Restorasyon çalışması sonrası, kilisede 19 Eylül 2010 tarihinde Türkiye Ermenileri Patrikliği Ruhani Meclisi Patrik Genel Vekili Başpiskopos Aram Ateşyan yönetiminde bir ayin düzenlenmiştir, bu 95 yıl aradan sonra burada düzenlenen ilk ayindir. 

23 Ekim 2011'de Van'da meydana gelen depremde kilise hafif hasar gördü. Kilisenin kubbesinde çatlak oluşurken, bazı cam ve seramikleri de kırıldı. 

General view of Akdamar Island in springtime. 

During his reign, King Gagik I Artsruni (r. 908-943/944) of the Armenian kingdom of Vaspurakan chose the island of Aght'amar as one of his residences, founding a settlement there. The only structure standing from that period is the Cathedral. It was built of pink volcanic tufa[citation needed] by the architect-monk Manuel during the years 915-921, with an interior measuring 14.80m by 11.5m and the dome reaching 20.40m above ground. In later centuries, and until 1915, it formed part of a monastic complex, the ruins of which can still be seen to the south of the church.

Between 1116 and 1895 Aght'amar Island was the location of the Armenian Catholicosate of Aght'amar. Khachatur III, who died in 1895, was the last Catholicos of Aght'amar. In 1915, during the, the church was looted, and the monastic buildings destroyed and in July 1916 the Catholicosate was abolished by the Ottoman Empire.

The church remained disused through the decades after 1915. When the writer and journalist Yaşar Kemal visited the island of Akhtamar in 1951, he discovered that it was about to be demolished. Using his contacts he helped stop the planned destruction. The church became a noted tourist attraction in the coming decades. In 2005 the structure was closed to visitors as it underwent a heavy restoration, being opened as a museum by the Turkish government a year later.