DİVRİĞİ ULU CAMİİ

Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Sivas'ın Divriği ilçesindeki tarihi cami ve hastane. Cami 1228–29 yıllarında Mengücekli beyi Ahmed Şah tarafından; Dârüşşifa ise aynı tarihte, Ahmed Şah'ın eşi ve Erzincan beyi Fahreddin Behramşah’ın kızı olan Turan Melek tarafından Ahlatlı Muğis oğlu Hürrem Şah adlı bir mimara yaptırılmıştır.[1] Darüşşifa caminin güney duvarına dayanmıştır. Orta bölümü bir ışıklık kubbesi ile örtülmüştür, giriş ile birlikte dört eyvandan oluşur. Darüşşifanın kuzeydoğu köşesinde türbe yer alır. Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine alınmıştır.

Darüşşifanın giriş kapısı

Harim mihraba dik beş sahından oluşur. Orta sahın diğerlerinden geniştir. Burada yer alan dilimli mihrap önü kubbesi dıştan kümbete benzeyen piramit bir örtü ile örtülmüş ve dışarıdan da camiye hakim bir hale getirilmiştir. Orta sahında bir ışıklık yer alır. Işıklık kubbesine geçişte yelpaze biçimli Türk üçgenleri kullanılmıştır. Camide sahınların hepsi birbirinden farklı yıldız tonozlarla örtülmüştür. Bu camide hem Selçukluların avlulu plan tipi, hem de Emevi plan tipini bir arada görmek mümkündür.

Plan tipi ve süsleme olarak benzeri olmayan bir eserdir. Aralarında üslup birliği olmayan üç portalin süslemeleri birbirinden farklıdır. İki başlı kartal motifini de içeren süslemeler son derece taşkın ve barok karakterlidir. Batı portalinde Alaaddin Keykubad’ın arması olan çift başlı kartal ile Ahmet Şahın arması doğan motifi bulunur.

Bugün kirişleme izleri kalmış olan ahşap hünkar mahfili Anadolu’daki en erken örneklerden biridir. Abanoz ağacından minber, kabartma sülus yazı kuşakları ve yıldız motifleri büyük bir özenle yapılmıştır. Yapının taşkın barok karakterli ve iri palmetlerle bezeli mihrabı da önemli bölümlerindendir. Caminin doğu cephesindeki pencerenin (özgününde bey mahfili kapısının) üzerinde Ahlatlı nakkaş Ahmed, minberde Tiflisli İbrahim oğlu Ahmed ve hattat Mehmed, caminin güney duvarındaki âyet şeridi üzerinde Mehmed oğlu Ahmed’in adları yazılıdır. Divriği Ulu Cami ve Dârüşşifası, Selçuklu dönemi içinde küçük sayılabilecek yapı topluluklarından biri olmasına karşın, altı sanatçısı ile dikkat çekicidir. Bu bağlamda yapı topluluğu, Selçukluların yanı sıra Mengücekli çevresinde de ekip çalışmasının ve toplam kalite anlayışının varlığını gösteren önemli bir örnektir.

Kapıda beliren insan silüeti 

Caminin giriş kapısına ikindi güneşi düştüğü zaman gölgelerden oluşmuş, ayakta duran, yandan bir erkek silüeti belirir. Bu silüetin önünde dikdörtgene benzer bir gölge daha vardır. Bu gölgelerin Kur'an okuyan ve namaz kılan bir adam olduğuna inanılır.

Evliya Çelebi bu eser için şöyle demiştir: "Üstad, mermer bu camiye öyle emek sarf edip, kapı ve duvarları öyle nakış bukalemun eylemiş ki, methinde diller kısır, kalem kırıktır."

Havuz

Darüşşifa'nın merkezindeki havuzdan taşan fazla su, havuzun etrafındaki kare planlı kanaldan havuzun etrafını dolaşıp, daire çizerek yapıdan tahliye edilir.

Divriği Great Mosque and Hospital (Turkish: Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası) is an ornately decorated mosque and hospital complex built in 1228–1229 by the local dynasty of the Mengujekids in the small Anatolian town of Divriği, now in Sivas Province, Turkey. The complex is located in the upper town, below the citadel.

Architecture

The building complex consists of a mosque which adjoins the hospital with which it shares its southern, qibla wall. The main entrance to the mosque is on the northern side and is marked by a tall portal which is celebrated for the quality and density of its high-relief stone carving. An entrance on the western side may be from a later date as this façade of the mosque had collapsed and was rebuilt at a later date when it was also strengthened by a round buttress on the north-western corner. A third entrance to the mosque is located on the eastern façade. This entrance appears to have served as a royal entrance which gave access to the raised wooden platform in the southeastern corner of the mosque's interior, reserved for the ruler and his entourage.

A curious detail is the use of shadows of the 3 dimensional ornaments of both entrances of the mosque part, to cast a giant shadow of a praying man that changes pose as the sun moves, as if to illustrate what the purpose of the building is. Another detail is the difference in the impressions of the clothing of the two shadow-men indicating two different styles, possibly to tell who is to enter through which door. Outright pictures are avoided in Islam but tessellations and calligraphic pictures were allowed, so designed "accidental" silhouettes of carved stone tessellations around the entrance (muqarnas) became a creative escape. This is probably an early example of artful sciography using pareidolia.

The interior of the mosque consists of stone piers which support the stone vaults above. The central bay of the mosque appears to have been left open to the sky, as is the case in other medieval Anatolian mosques which omit courtyards. Some of the original wooden furnishings of the mosque survive along its qibla wall, such as the shutters on the window opening to the tomb chamber within the hospital and its wooden minbar dated to 1243 and signed by the craftsman Ibrahīm b. Ahmad al-Tiflīsī. Some carved wooden panels said to belong to the royal platform are today on view in the museum of the Directorate of Pious Endowments in Ankara.

The hospital is entered through its portal located on the western façade. Different in design from the north portal of the mosque, the hospital portal is framed by a monumental pointed arch and features a window in the center. The stone carving here is of the same quality as the main mosque portal but is less dense and appears, in certain places, to be unfinished. The interior of the hospital consists of rooms and iwans placed around a covered courtyard with a small pool in the center. The hospital has a second story on its southern side which is reached by a staircase just inside the entrance. One of the rooms of the hospital was dedicated to serve as a dynastic tomb chamber. This room has a window opening to the mosque.

The name of the chief architect is inscribed in the interior of both the mosque and the hospital and has been read as Khurramshāh b. Mughīth al-Khilātī. The name indicates his origin in the city of Ahlat, known in the medieval sources as al-Khilāt.

The exquisite carvings and architecture of both buildings place them among the most important works of architecture in Anatolia and led to their inclusion on UNESCO's World Heritage List in 1985.

Patronage

The north portal of the mosque gives the date of 626 AH (1228-9) and the name of its patron as Ahmadshāh b. Sulaymān, who is one of the rulers of the Divriği branch of the Mengujekids.[2]

The inscription on the portal of the hospital describes the building as a dār al-shifā' ("house of healing") and ascribes its foundation to Tūrān Malik bint ("daughter of") Fakhr al-Dīn Bahramshāh. Fakhr al-Dīn Bahramshāh is the best known Mengujekid ruler whose reign, in Erzincan, lasted for nearly sixty years until his death in 1225. Although it is often assumed that Ahmadshāh and Tūrān Malik were married, there actually is no evidence, inscriptional or otherwise, to prove a matrimonial relationship between these two members of the extended Mengujekid royal family.