ANİ ARKEOLOJİK ALANI

ANİ ARKEOLOJİK ALANI

Ani (Ermenice: Անի, Latince: Abnicum), Kars şehrinin güneydoğusunda ve Arpaçay boyunda bulunan ören yeri.

961-1045 yılları arasında Pakraduni Hanedanlığı’ndan Ermeni hükümdarlarının başkenti olmuştur. 11. İla 12. Yüzyıla ait bazı İslam mimarisi eserlerini de barındırır. 2012’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilen Ani, 2016’da ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.

Kars ili, Merkez İlçesi sınırları içinde, Türkiye ve Ermenistan sınırında yer alan Ani Arkeolojik Alanı, Erken Demir Çağından 16. yüzyıla kadar yerleşimin sürekli olduğu, Orta Çağ’ın şehircilik, mimarlık ve sanat açısından gelişiminin tüm zenginlik ve çeşitliliğinin bir arada görüldüğü çok kültürlü bir İpek Yolu yerleşimidir.

İçkale’de 4. yy’da başlayan yerleşim, kapalı kent modelinden açık kent modeline geçişin bölgedeki ilk örneğini belgelemesi bakımından önemlidir. Yerleşimin yoğun ticaret akslarının üzerinde yerleşmesi, ilerleyen zamanlarda çok kültürlü bir ticari merkez olarak gelişmesine neden olmuş, bu da kenti Ermeni, Gürcü, Bizans ve Selçuklu kültürlerinin buluşma noktası haline getirmiştir.

Bu karşılıklı kültürel etkileşimin sonucu olarak ortaya çıkan mimari tasarım fikirleri, inşaat malzemeleri ve teknikleri ve dekorasyon ayrıntıları ise, daha sonra tüm Anadolu’ya ve Kafkasya’ya yayılacak olan Ani’ye özgü bir mimari dilin oluşumuna neden olmuş ve sürekli dönüşen bir kentsel peyzaj içinde özgün mimari anıtlar üretilmiştir.

Tarihçe

Kentin adı en erken 6. Yüzyılda Gamsaragan sülalesinden Ermeni beylerine ait bir müstahkem yer olarak geçer. Ermeni Gamsaragan ailesi ile Ermeni Bagrationi (Bagrat) ailesi arasındaki uzun mücadele ikincilerin zaferi ile sonuçlanmış ve 780 yılında Gamsaragan’lar mülklerini Bagratlılara satarak Bizans ülkesine göçmüşlerdir.

Bagratlı I. Aşot 885 yılında Abbasi Halifesi ve Bizans İmparatoru tarafından “Ermenistan Kralı/Şehinşah-ı Armen” olarak tanınmıştır. Aşot ve oğulları önce (bugünkü Tuzluca ilçesinin 8 km kuzeyinde Halimcan köyü yakınında bulunan) Bagaran kentinde, daha sonra (Akyaka ilçesinde Koyucak mevkiinde bulunan) Şirakavan’da ve Kars merkezde hüküm sürmüştür. 961 yılında 3. Aşot (953-977) başkentini Ani’ye taşıyarak burada büyük bir kentin inşasına başlamıştır.

Kent en parlak devrini 2. Smpat (977-989) ve oğlu Gagik (989-1020) döneminde yaşamıştır. Bu devirde kent nüfusunun 100.000’i aştığı rivayet edilmektedir. 1045’te Bizanslılar Ani’yi zaptedip Bagratlı devletine son verince savunmasız ve huzursuz kalan bölge, 1064’te Selçuklu sultanı Alparslan’a teslim olmuştur.

Başka kaynaklara göre Ani ören yerinde Bronz ve Demir çağ yerleşimler ve Urartulu olması olası yapılar, kazılarla gün ışığına çıkmıştır. İç kalenin duvarlarında, yeniden kullanılmış klasik usulde kesilmiş taş vardır ve de Zerdüşt ateşgedesi olabilecek bir yapı da mevcuttur. Ani’den, ilk defa M.S. 5inci yüzyılda müverrihleri, tepeye yapılmış güçlü kale ve Kamsarakan sülalesinin mülkü olarak bahsetmiştir.

Türk Fethi Sonrası

Kent, 1064 yılına kadar Bizans yönetiminde kalmış ve bu tarihte Selçuklular tarafından zaptedilmiştir. Ancak kentte Selçuklu idaresinin kurulmuş olduğuna dair bir belirti yoktur. Selçuklu fethinden kısa bir süre sonra kent ve çevresinin Kürt kökenli Şeddadi beyliğinin başkenti olmuştur. Ani’deki en önemli İslam eseri olan Ebu’l Menuçehr Camii, 1072 yılında Şeddadî emiri Menuçehr tarafından yaptırılmıştır.

1190 yılı dolayında Zakare Mkhrgrdzeli adlı Gürcü beyi Ani hisarını üs alarak Kars ve Ahıska bölgesini kapsayan bir egemenlik kurmuştur. Bunun soyundan gelenler önce Tiflis’teki Gürcü krallarına, sonra Moğol İlhanlılar’a bağlı “atabey” sıfatıyla hüküm sürmüşlerdir. Ani’deki Hristiyan eserlerinin birçoğu bu devirde yapılmış veya onarılmıştır. Daha sonra kent Celayirli ve Karakoyunlu devletlerinin egemenliğine girmiş ise de, nüfusu ağırlıkla Ermenilerden oluşmuştur.

Ani 1319’daki depremde ağır hasar görmüş, daha sonra Timur tarafından ele geçirilerek tahrip edilmiştir. Buna rağmen 1535 Osmanlı-İran savaşında tamamen terkedilinceye dek, kentte bir nüfusun barındığı anlaşılmaktadır.

1877-78 Osmanlı-Rus savaşında Rusların eline geçen bölge, Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlılar tarafından geri alındı. Ancak Ani platosu daha sonra yeni kurulan Ermenistan Cumhuriyeti’nin eline geçti. 1920’de, Kurtuluş Savaşı sırasında Ani son bir kez daha el değiştirdi ve Türkiye Cumhuriyeti sınırlarına dahil oldu.

Ani (Armenian: Անի; Georgian: ანისი; Greek: Ἄνιον, Ánion; Latin: Abnicum; Turkish: Ani) is a ruined medieval Armenian city now situated in Turkey's province of Kars, next to the closed border with Armenia.

Between 961 and 1045, it was the capital of the Bagratid Armenian kingdom that covered much of present-day Armenia and eastern Turkey. Called the "City of 1001 Churches", 50 churches, 33 cave churches and 20 chapels have been found so far. Ani stood on various trade routes and its many religious buildings, palaces, and fortifications were amongst the most technically and artistically advanced structures in the world: it housed the Cathedral of Ani, which is associated with early examples of Gothic architecture. At its height, Ani was one of the world's largest cities, with a possible population of circa 100,000.

Renowned for its splendor, Ani was sacked by the Mongols in 1236. Ani never recovered from a devastating 1319 earthquake, and was gradually abandoned until it was largely forgotten by the 17th century. Ani is a widely recognized cultural, religious, and national heritage symbol for Armenians. According to Razmik Panossian, Ani is one of the most visible and ‘tangible’ symbols of past Armenian greatness and hence a source of pride. In 2016, it was added in the UNESCO World Heritage List.

Toponym

The city took its name from the Armenian fortress-city and pagan center of Ani-Kamakh located in the region of Daranaghi in Upper Armenia. Ani was also previously known as khnamk (Խնամք), although historians are uncertain as to why it was called so. Heinrich Hübschmann, a German philologist and linguist who studied the Armenian language, suggested that the word may have come from the Armenian word khnamel (wikt:խնամել), an infinitive which means "to take care of". Ani was also the diminutive of the ancient goddess Anahit, who was seen as the mother protector of Armenia.[citation needed] One legend claims that the daughter of Aramazd, the supreme god of Armenian mythology, was called Anahit, which means “golden-haired” or “golden-handed.” But for some reason, every person who looked at her would exclaim: “Ani!”, which mean “that one” or “the most beautiful one” in Armenian, thus that became the most common name for her.[citation needed] The city of Ani was also considered one of the most beautiful cities in the Middle Ages.[citation needed]

According to the second edition of the Encyclopedia of Islam: "A suggestion has been made that the town may owe its name to a temple of the Iranian goddess Anāhita (the Greek Anaďtis)".

Location

The city is located on a triangular site, visually dramatic and naturally defensive, protected on its eastern side by the ravine of the Akhurian River and on its western side by the Bostanlar or Tzaghkotzadzor valley. The Akhurian is a branch of the Araks River and forms part of the currently closed border between Turkey and Armenia. The site is at an elevation of around 1,340 meters (4,400 ft).

The site is located about 400 metres from the Turkey-Armenia border. Across the border is the Armenian village of Kharkov, part of Shirak Province.