HATTUŞA HİTİT BAŞKENTİ

Hititlerin Kalesi Hattuşaş

Hattuşaş, Hititlerin Geç Tunç Çağı krallığının başkentiydi. Antik metinlerde Hatti Ülkesi olarak anılan bu krallığın tarihi, M.Ö. 17. yüzyıldan 12. yüzyıl başlarına kadar süren neredeyse beş yüzyıllık bir dönemi kapsar. Hitit İmparatorluğu gücünün doruğundayken Anadolu ve Kuzey Suriye boyunca Fırat Nehri’ne ve Mezopotamya’nın batı eşiğine kadar uzanmaktaydı. Bu imparatorluğun can damarı konumundaki Hattuşaş, Orta Anadolu’nun kuzey kesiminde, Türkiye’nin şimdiki başkenti Ankara’nın 160 km doğusunda, Boğazköy’ün (Boğazkale) yakınında yer almaktaydı. Gelişiminin doruğuna vardığında, 185 hektarı aşan alanıyla antik Yakındoğu’nun en büyük kentsel merkezlerinden biri haline geldi.

Aynı alanda bulunan daha önceki bir yerleşme M.Ö. 18. yüzyıl ortalarında burayı lanetleyen Anitta adlı bir kral tarafından yıkılmıştı. Ancak ilk Hitit krallarından Hattuşili, laneti hiçe sayarak kenti yeniden inşa ettirdi ve akropolüne bir saray kondurdu. Şimdi Büyükkale olarak anılan ve derin boğazlarla çevrili olan bu doğal kaya çıkıntısı, kuzeyden neredeyse zapt edilemez yapıdaydı. Ama yeni kent güneyde yeterli savunmadan yoksundu ve yaklaşık iki yüzyıl sonra 8 m kalınlığında bir surun inşa edilmesine kadar düşman saldırılarına açık kaldı. Surun bile ancak yirmi-otuz yıl koruyabildiği kent, Hitit yurduna her yönden saldırılar başlatan düşman kuvvetlerin baskınına uğradı, yağmalandı ve yakıldı. Uzmanların “eşmerkezli istilalar” olarak adlandırdığı bu süreçte, bizzat krallık M.Ö. 14. yüzyılın ilk yarısındaki bir tarihte yok oluşun eşiğine geldi.

Sonunda işgal kuvvetleri esas olarak Şuppiluliuma adlı kişinin askerî dehası sayesinde ülkeden püskürtüldü; o sırada henüz bir prens olan Şuppiluliuma en büyük Hitit krallarından biri (M.Ö. yak. 1350-1322) haline gelecekti. Başkentin yeniden inşa çalışmaları, Hitit Krallığı’nın neredeyse iki yüzyıl sonraki nihai çöküşüne kadar sürdü. Kent güneye doğru büyük çapta genişleyerek, ilk baştaki alanının iki katının üzerine çıktı. Uzunluğu 5 km’yi aşan yeni tahkimatların ana özelliği, toprak bir siper üstüne inşa edilen büyük bir kazamat suruydu; bütün sur boyunca 20 m’lik aralıklarla kuleler dikilmişri. Önünde ana surdakilerin arasına gelecek şekilde yerleştirilmiş kuleleri olan ikinci bir perde sur vardı. Kente ulaşmayı sağlayan bir dizi giriş yerinin en çarpıcı olanları anıtsal kabartma heykellerle bezenmişti; Sfenksli Kapı, Aslanlı Kapı ve Savaşçı-Tanrı (Kral) Kapısı adları bu heykelleri çağrıştırır.

Hattuşaş’da Arkeolojik Kazılar

Kraliyet akropolünün ve Fırtına Tanrısı’na adanmış muazzam bir tapınağın bulunduğu özgün kent, yeniden imar ve tahkim edilmiş haliyle Aşağı Kent olarak bilinir. Arkeologlar güneye düşen sonraki uzantıyı ise Yukarı Kent olarak anar. İkincisindeki kazılar 26 tapınağın temellerini günışığına çıkarmıştır ve ileride belki başkaları da bulunacaktır. Kazıları yöneten Peter Neve’ye göre, “yeni tapınaklar” Hattuşaş’ın kutsal ve törensel bir kent karakteri taşıdığını açıklıkla gösterir. Aslında, bir bütün olarak kentin düzeninin Hititlerin kozmik dünya anlayışını simgelediği söylenebilir; saray maddi dünyayı ve tapınak-kent ilahi dünyayı temsil ederken, ikisinin arasındaki kült alanı fanilikten ebediliğe geçişi sağlar.

Sonraki kazılar tahıl silolarından oluşan büyük kompleksleri ve kent suyunun büyük bir bölümünü kısa bir süre (mille dolmadan önce) sağlayan beş su haznesini ortaya çıkarmıştır. Hattuşaş’ın saray ve tapınak arşivlerinden çıkan on binlerce kil tablet parçası kült konuları, hukuk ve dönemin diğer büyük imparatorluklarıyla, özellikle Mısır’la ilişkileri de kapsamak üzere, Hitit dünyasının tarihine ve uygarlığına ilişkin yazılı bilgilerin başlıca kaynağını oluşturur. Sfenksli Kapı yakınında bulunan sağlam bir tunç tablet, krallığın son yıllarındaki siyasal coğrafyasına ve tarihine önemli ışık tutar. Ayrıca 3.500’ü aşkın mühür baskısının bulunduğu bir arşiv, Hitit kraliyet ailesi mensuplarının soyağacı konusunda önemli ayrıntılar sağlamıştır.

Öteden beri Hattuşaş’ın ani ve sert bir sonla yıkıldığı yönündeki izlenim, yakın dönemdeki kazılarla dağılmış durumdadır. Yıkım belirtilerinin kesinlikle bulunmasına karşın, görünüşe bakılırsa bu süreç kentin kısmen terk edilişinden sonra yaşanmış olabilir. Hattuşaş’ın M.Ö. 12. yüzyıl başlarına denk gelen son dönemine ait kalıntılar, kentin düşüşünden önce değerli varlıklardan çoğunun sistemli biçimde başka yerlere taşındığına, kralın ve maiyetinin resmi kayıtları da kapsayan en önemli eşyalarla birlikte kaçtığına işaret eder. Onlara büyük bir askeri konvoy herhalde eşlik etmiş olmalıdır; ama geri kalan ahali başının çaresine bakmak üzere pekâlâ bırakılmış olabilir. Kent sonunda yağmacı dış kuvvetlere yenik düştüğünde, zaten ileri bir çürüme durumuna girmiş olabilir.

Hattusa (also Ḫattuša or Hattusas /ˌhɑːttʊˈsɑːs/; Hittite: URUḪa-at-tu-ša, Hattic: Hattush) was the capital of the Hittite Empire in the late Bronze Age. Its ruins lie near modern Boğazkale, Turkey, within the great loop of the Kızılırmak River (Hittite: Marashantiya; Greek: Halys).

Hattusa was added to the UNESCO World Heritage Site list in 1986.

Surroundings

Sphinx Gate entrance of the city.

The landscape surrounding the city included rich agricultural fields and hill lands for pasture as well as woods. Smaller woods are still found outside the city, but in ancient times, they were far more widespread. This meant the inhabitants had an excellent supply of timber when building their houses and other structures. The fields provided the people with a subsistence crop of wheat, barley and lentils. Flax was also harvested, but their primary source for clothing was sheep wool. They also hunted deer in the forest, but this was probably only a luxury reserved for the nobility. Domestic animals provided meat.

There were several other settlements in the vicinity, such as the rock shrine at Yazılıkaya and the town at Alacahöyük. Since the rivers in the area are unsuitable for major ships, all transport to and from Hattusa had to go by land.

Early history

Hattusa Rampart.

Before 2000 BC, the apparently indigenous Hattian people established a settlement on sites that had been occupied even earlier and referred to the site as Hattush. The Hattians built their initial settlement on the high ridge of Büyükkale. The earliest traces of settlement on the site are from the sixth millennium BC. In the 19th and 18th centuries BC, merchants from Assur in Assyria established a trading post there, setting up in their own separate quarter of the city. The center of their trade network was located in Kanesh (Neša) (modern Kültepe). Business dealings required record-keeping: the trade network from Assur introduced writing to Hattusa, in the form of cuneiform.

A carbonized layer apparent in excavations attests to the burning and ruin of the city of Hattusa around 1700 BC. The responsible party appears to have been King Anitta from Kussara, who took credit for the act and erected an inscribed curse for good measure:

Whoever after me becomes king resettles Hattusas, let the Stormgod of the Sky strike him!

The Hittite imperial city

Map of the Hittite Empire in 14th century BC

Hattusa city walls reconstructed, Hattusa, Turkey.

Only a generation later, a Hittite-speaking king chose the site as his residence and capital. The Hittite language had been gaining speakers at the expense of Hattic for some time. The Hattic Hattush now became the Hittite Hattusa, and the king took the name of Hattusili, the "one from Hattusa". Hattusili marked the beginning of a non-Hattic-speaking "Hittite" state and of a royal line of Hittite Great Kings, 27 of whom are now known by name.

After the Kaskians arrived to the kingdom's north, they twice attacked the city to the point where the kings had to move the royal seat to another city. Under Tudhaliya I, the Hittites moved north to Sapinuwa, returning later. Under Muwatalli II, they moved south to Tarhuntassa but assigned Hattusili III as governor over Hattusa. Mursili III returned the seat to Hattusa, where the kings remained until the end of the Hittite kingdom in the 12th century BC.

Reliefs and Hieroglyphs from Chamber 2 at Hattusa built and decorated by Suppiluliuma II, the last king of the Hittites.

At its peak, the city covered 1.8 km² and comprised an inner and outer portion, both surrounded by a massive and still visible course of walls erected during the reign of Suppiluliuma I (circa 1344–1322 BC (short chronology)). The inner city covered an area of some 0.8 km² and was occupied by a citadel with large administrative buildings and temples. The royal residence, or acropolis, was built on a high ridge now known as Büyükkale (Great Fortress). The city displayed over 6 km of walls, with inner and outer skins around 3 m of thick and 2 m of space between them, adding 8 m of the total thickness.

The Great Temple in the inner city

To the south lay an outer city of about 1 km2, with elaborate gateways decorated with reliefs showing warriors, lions, and sphinxes. Four temples were located here, each set around a porticoed courtyard, together with secular buildings and residential structures. Outside the walls are cemeteries, most of which contain cremation burials. Modern estimates put the population of the city between 40,000 and 50,000 at the peak; in the early period, the inner city housed a third of that number. The dwelling houses that were built with timber and mud bricks have vanished from the site, leaving only the stone-built walls of temples and palaces.

The city was destroyed, together with the Hittite state itself, around 1200 BC, as part of the Bronze Age collapse. Excavations suggest that Hattusa was gradually abandoned over a period of several decades as the Hittite empire disintegrated. The site was subsequently abandoned until 800 BC, when a modest Phrygian settlement appeared in the area.

Discovery

Twelve Hittite gods of the Underworld in the nearby Yazılıkaya, a sanctuary of Hattusa

Büyükkaya site in Hattusa

An artifact from the site of Hattusa is presented at Hattusa Museum

Large pottery at the excavation site.

In 1833, the French archaeologist Charles Texier (1802–1871) was sent on an exploratory mission to Turkey, where in 1834 he discovered ruins of the ancient Hittite capital of Hattusa. Ernest Chantre opened some trial trenches at the village then called Boğazköy, in 1893–94. Since 1906, the German Oriental Society has been excavating at Hattusa (with breaks during the two World Wars and the Depression, 1913–31 and 1940–51). Archaeological work is still carried out by the German Archaeological Institute (Deutsches Archäologisches Institut). Hugo Winckler and Theodore Makridi Bey conducted the first excavations in 1906, 1907, and 1911–13, which were resumed in 1931 under Kurt Bittel, followed by Peter Neve (site director 1963, general director 1978–94).

Cuneiform royal archive

One of the most important discoveries at the site has been the cuneiform royal archives of clay tablets, known as the Bogazköy Archive, consisting of official correspondence and contracts, as well as legal codes, procedures for cult ceremony, oracular prophecies and literature of the ancient Near East. One particularly important tablet, currently on display at the Istanbul Archaeology Museum, details the terms of a peace settlement reached years after the Battle of Kadesh between the Hittites and the Egyptians under Ramesses II, in 1259 or 1258 BC. A copy is on display in the United Nations in New York City as an example of the earliest known international peace treaties.

Although the 30,000 or so clay tablets recovered from Hattusa form the main corpus of Hittite literature, archives have since appeared at other centers in Anatolia, such as Tabigga (Maşat Höyük) and Sapinuwa (Ortaköy). They are now divided between the archaeological museums of Ankara and Istanbul.

Sphinxes

A pair of sphinxes found at the southern gate in Hattusa were taken for restoration to Germany in 1917. The better-preserved was returned to Turkey in 1924 and placed on display in the Istanbul Archaeology Museum, but the other remained in Germany where it was on display at the Pergamon Museum from 1934, despite numerous requests for its return.

In 2011, threats by Turkish Ministry of Culture to impose restrictions on German archaeologists working in Turkey finally persuaded Germany to return the sphinx, and it was moved to the Boğazköy Museum outside the Hattusa ruins, along with the Istanbul sphinx – reuniting the pair near their original location.