ZEUGMA

Zeugma Antik Kenti – Gaziantep

Belkıs/Zeugma, Gaziantep’in Nizip ilçesinin 10 kilometre doğusunda, tepeler üzerine kurulmuş bir kenttir. Büyük İskender’in generallerinden I. Selevkos Nikator, MÖ 300’de, Büyük İskender’in, Fırat Nehri’ni geçtiği yerde, Selevkeia Euphrates ismiyle bir kent kurmuştur. Bu kentin karşısına da eşi Apama’nın adıyla ikinci bir kent kurarak, bu iki kenti bir köprüyle birbirine bağlamıştır. Kent, MÖ 31’den itibaren Roma’ya bağlanarak adı geçit-köprü anlamında “Zeugma” olarak değiştirilmiştir. Roma Dönemi’nde kent altın çağını yaşamıştır. MS 256 yılında Sasani Kralı I. Şapur, Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkmıştır. Bu tarihten sonra Zeugma bir daha eski ihtişamına ulaşamamıştır.Yapılan kazı çalışmalarında A, B ve C olarak üç bölümde incelenen şehrin villaları ve çarşılarının bulunduğu A ve B bölümleri bugün Birecik Hidroelektrik baraj gölü altında bulunmaktadır. Henüz Kazı yapılmamış C bölümünde ileride bir açık hava müzesi oluşturulması planlanmaktadır. Antik şehir, Roma döneminden kalan mozaikleri ile dünyaca ünlüdür.Zeugma kazılarından çıkarılan mozaikler bir süre Gaziantep Arkeoloji Müzesinde sergilendikten sonra, 2011 yılında Zeugma Mozaik Müzesine taşınmışlardır.

Zeugma, özellikle Roma döneminde, sanat alanında çok ilerlemiş, zengin villaları süsleyen mozaik döşemeler dünya örnekleri ile yarışır hale gelmiştir. Bölgenin sadece bir bölümünde gerçekleştirilen kazılarda gün ışığına çıkarılan mozaikler Zeugma’nın tam anlamıyla bir mozaik kenti olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Zeugma kazıları sırasında ulaşılan ve bu alanda bir “dünya rekorunu” Gaziantep’e ve Türkiye’ye kazandıran bullalar (Mühür Baskı) da Belkıs/Zeugma’yı eşsiz kılan özellikler arasındadır.

Zeugma’nın Tarihi

Yaklaşık 20 bin dönümlük bir arazi üzerine kurulmuş olan Belkıs/Zeugma Antik Kenti; Fırat’ın geçilebilir en sığ yerinde olması, askeri ve ticari bakımdan çok stratejik bir bölge olması nedeniyle tarihin her döneminde önemini korumuştur.80 bin nüfusu ile döneminin en büyük kentlerinden biri olan Belkıs/Zeugma , tarihin değişik dönemlerinde değişik isimlerle anılmıştır. 

Büyük İskender’in generallerinden ve daha sonra Suriye Kralı da olan Selevkos Nikator kendi adıyla, Fırat nehrinin adını birleştirerek M.Ö.300 yılında burada Selevkos Euphrates ( Fırat’ın Silifkesi ) adında bir kent kurar. Daha sonraları M.Ö.1.yy.’da kent Roma hakimiyetine girer .Bu hakimiyet değişikliğiyle birlikte kentin adı da değişerek köprü, geçit anlamına gelen ve bütün dünyada bilinen şekliyle “ Zeugma” adını alır. Roma İmparatorluğu’nun 4.Skitia Lejyon Garnizonu’nun burada konuşlandırılması ve ticaret sebebiyle kısa zamanda 80 bin nüfusa ulaşan Zeugma’da Fırat manzaralı yamaçlara villalar inşa edilir. 80 bin kişilik nüfus Zeugma’yı dünyanın en büyük kentlerinden biri haline getirir. Örneklemek gerekirse Zeugma , komşusu sayılan Antakya (Antiokheia) ile Mısır’daki İskenderiye’den ( Aleksandreia) ‘dan daha küçük, Atina (Athena) ile aynı büyüklükteydi. Pompei ve şimdi dev bir metropol olan Londra (Londinum) ‘dan ise birkaç kat büyüklükteydi.

Ünlü coğrafyacı Strabon da Zeugma’dan bahsetmektedir. Hellenistik dönemde Selevkos Nikator zamanında Zeugma’da önemli imar faaliyetleri yapıldığı bilinmektedir. Kentteki Akropolün üzerine kader tanrıçası Thyke’nin bir tapınağı yapılmıştır. Bu tapınak halen toprak altındadır. Zeugma Antik Kenti kendi şehir sikkesi de basmış Roma Kentlerinden biridir. Sikkeler üzerine bir tarafına Thyke tapınağı , diğer tarafına da güçlülüğü simgeleyen Roma Kartalı motifi basılmıştır.

Zeugma’nın kronolojik Tarihçesi

M.Ö. 300.yy. Büyük İskender’in Generallerinden 1.Selevkos Nikator Belkıs/Zeugma’nın ilk yerleşimi olan Selevkeya Euphrates kentini kurar

M.Ö. 1.yy. Kentin Selevkeya Euphrates adı korunarak Kommagene Krallığı’’ın 4 büyük kentinden biri olur.

M.S. 1.yy. M.Ö.1.yy.’ın ilk çeyreğinde Roma İmparatorluğu’nun topraklarına katılır ve ismi de “köprü “ , “geçit” anlamına gelen “ ZEUGMA” olarak değiştirilir.

M.S. 252 Sasani Kralı 1.Şapur Belkıs/Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkar

M.S. 4.yy. Belkıs/Zeugma geç Roma hakimiyetine girer.

M.S. 5-6.yy. Belkıs/Zeugma Erken Roma hakimiyetine girer.

M.S. 7.yy. İslam Akınları sonucu Belkıs/Zeugma terk edilir.

M.S. 10-12.yy. Küçük bir İslami yerleşimi oluşur.

M.S. 16.yy. Bugünkü adıyla Belkıs Köyü kurulur.

Bugün

Zeugma, 2012’den beri UNESCO Dünya Mirası Alanı geçici listesinde yer Almaktadır. Bölgedeki mevcut arkeolojik Kalıntılar arasında “Helenistik Agora,Roma Agorası, iki kutsal alan, stadyum,Tiyatro, iki hamam, Roma lejyoner üssü,Roma lejyonu, yerleşim bölgelerinin Çoğunluğu, Helenistik ve Roma surları ve Doğu, Güney ve Batı nekropolleri. “ [4] 2014 yılında Zeugma’da biri dokuz ilham Perisini tasvir eden üç büyük cam mozaik Keşfedildi. [5] Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı Verilerine göre Şubat 2020’de Zeugma Mozaik Müzesi’nin 2019’da 340.569 Ziyaretçi rekoru kırdığı bildirildi. [6]

Zeugma Evleri

Avlulu kent villaları tarzında yapılan evler yaklaşık 800 metrekarelik alanı kaplıyor. Bu evleri önemli kılan şey, M.Ö. 253 yılındaki Sasani yağmasında terk edilmesiyle birçok buluntunun olduğu gibi yerinde kalmasıdır. Geride kalan antik mozaik buluntu en dikkati çeken unsurlar arasında. Roma evlerinde bulunan mozaiklerde Greko-Roman mitolojileriyle Yunan mitolojileri ve Grekçe yazıların da bulunduğu efsane ve halk öyküleri mozaiklerle betimlenmiştir. Bu mozaikler büyük sanat eserleri olarak ilgi görmüş ve bundan ötürü Gaziantep şehir merkezine Zeugma Mozaik Müzesi yapılarak eserler bu müzeye taşınmıştır.

Zeugma Mozaik Müzesi

Tarihî İpekyolu üzerine yapılmış olan müze, dünyanın ikinci büyük mozaik müzesi unvanını taşıyor. Yaklaşık 30 bin metrekarelik bir alanda, 2011 yılında açılan müze birçok yerli ve yabancı turistin ilgi odağı durumunda. Zeugma Antik Kenti’nden birçok mozaik eser bu müzede titizlikle sergileniyor. 

Müzenin yıldız eserlerinden biri poseidon mozaiğidir. Havuz zemini ya da yemek odası tabanı olduğu tahmin edilen bu eser MS.2.yy ile 3.yy ile tarihlendiriliyor. Poseidon villası adı verilen yapıdan çıkarılan mozaik panosunun üzerinde ise Yunan ve Roma mitolojisindeki en önemli deniz tanrılarının tasvirleri bulunuyor. Eserin üst bölümünde hipokampus isimli, bir keçinin ön yarısı ve bir balığın arka yarısı ile efsanevi bir yaratığa binmiş olan Poseidon bulunuyor. Eserin alt bölümünde ise Okeanos ve eşi Tethys dikkat çekiyor. Bu üç tanrı bolluk ve bereket ile özleştirilir. Bu nedenle Zeugma müzesinde bulunan bu mozaik panosunun ait olduğu yere bereket ve iyi şans getirmesi için döşendiği tahmin ediliyor.

Müzenin dikkat çeken bir diğer eseri Euphrates mozaiğidir. M.S.2yy ve 3.yy arasında tarihlenen eser, Fırat nehrinin Tanrısı olduğuna inanılan Euphrates' in görkemli bir tasvirini barındırıyor. Efsaneye göre Euphrates,Aksurtas isimli oğlunu düşmanı zannederek öldürmüş yaptığı hatayı farkettikten sonra da kendini Fırat nehrine atarak intihar etmişti. Bu nedenle de Euphrates Fırat nehri yakınında kurulmuş olan Zeugma şehri için son derece önemliydi. Müzede bulunan mozaik panosunda Euphrates'in kolunun altındaki testiden akan su detayı da efsanelere göre Fırat nehrinin kaynağı olarak kabul ediliyor.

Zeugma müzesinde bulunan bir diğer göz alıcı kültür varlığıysa Romani Bambino isimli heykeldir. Eser bir elinde fıstık salkımı diğer elinde ise bir kuş tutan Romalı bir çocuğun tasvirinden oluşuyor. Heykelin alt kısmında ise "erken elveda" ifadesi bulunuyor.

Zeugma Mozaik Müzesi koleksiyonunda Roma ve geç antik döneme ait 2.448 m2 mozaik, 4 Roma dönemi çeşmesi, 140 m2 duvar resmi, 4 kireç taşından yapılmış heykel, 20 sütun, tunç Mars Heykeli, lahitler, mezar stelleri ve mimari parçalar birçok restorasyon işleminden sonra sergilenebilir hâle getirilmiştir. Hem tarihî İpekyolu hem de bu antik kentin keşfi için buraya mutlaka uğramalısınız. Müzenin giriş ücreti ise 30 TL.

Zeugma’ya Nasıl Gidilir?

Gaziantep Nizip ilçesi’nin Belkıs Merkez Mahallesi’ne giden araçlar ile erişilebilir.

Gaziantep’e kara ve hava yoluyla ulaşıp buradan yaklaşık 45 dakikalık bir yolculukla antik kente ulaşabilirsiniz.

Zeugma Ancient City - Gaziantep

Belkıs / Zeugma is a city built on hills, 10 kilometers east of Gaziantep's Nizip district. Seleucus I Nikator, one of the generals of Alexander the Great, founded a city named Selevkeia Euphrates in 300 BC, where Alexander the Great crossed the Euphrates River. He established a second city opposite this city with the name of his wife Apama and connected these two cities with a bridge. The city was connected to Rome as of 31 BC and its name was changed to "Zeugma" in the sense of passage-bridge. During the Roman Period, the city lived its golden age. In 256 AD, Sassanid King Shapur I captured Zeugma and destroyed it. Zeugma could not reach its former glory after this date. The city's villas and bazaars, A and B sections, which were examined in three sections as A, B and C during the excavations, are today located under the Birecik Hydroelectric dam lake. It is planned to establish an open-air museum in Section C, which has not been excavated yet. The ancient city is world-famous for its mosaics from the Roman period. The mosaics extracted from Zeugma excavations were exhibited in Gaziantep Archeology Museum for a while and then moved to Zeugma Mosaic Museum in 2011.

Zeugma advanced a lot in the field of art, especially in the Roman period, and the mosaic flooring adorning the rich villas became competitive with the examples of the world. The mosaics unearthed during excavations in only one part of the region reveal that Zeugma is a mosaic city. Zeugma excavations and this area has been reached during a "world record" Gaziantep and Turkey conferring bullae (Seal Edition) Belkis / Zeugma is among the features that make it unique.

History of Zeugma

Belkıs / Zeugma Ancient City established on a land of approximately 20 thousand decares; Belkıs / Zeugma, which was one of the largest cities of its period with a population of 80 thousand, has been called by different names in different periods of history.

Selevkos Nikator, who was one of the generals of Alexander the Great and later the King of Syria, combined the name of the Euphrates with his own name and founded a city called Seleucus Euphrates (Silifke of the Euphrates) here in 300 BC. Later, in the 1st century BC, the city came under Roman rule. With this change of sovereignty, the name of the city also changed and took the name "Zeugma", which means bridge, passage, and known all over the world. In Zeugma, which reached a population of 80 thousand in a short time due to the deployment of the 4th Skitia Legion Garrison of the Roman Empire and trade, villas are built on the slopes with the Euphrates view. The population of 80 thousand people makes Zeugma one of the largest cities in the world. For example, Zeugma was smaller than its neighbor Antioch (Antiokheia) and Alexandria (Alexandreia) in Egypt, and the same size as Athens (Athena). It was several times the size of Pompeii and London (Londinium), which is now a giant metropolis.

The famous geographer Strabon also mentioned Zeugma. It is known that during the Hellenistic period, during the time of Selevkos Nikator, important development activities were carried out in Zeugma. A temple of Thyke, the goddess of fate, was built on the Acropolis in the city. This temple is still underground. Zeugma Ancient City was one of the Roman Cities that also minted its own city coin. The Thyke temple on one side and the Roman Eagle motif symbolizing strength on the other side was printed on the coins.

Chronological History of Zeugma

B.C. 300th century. Selevkeya Euphrates, the first settlement of Nikator Belkis / Zeugma, was established

B.C. 1st century. Preserving the name of the city, Selevkeya Euphrates, it becomes one of the 4 largest cities of the Kingdom of Commagene.

M.S. 1st century. It joined the territory of the Roman Empire in the first quarter of the 1st century BC and its name was changed to "ZEUGMA" which means "bridge", "passage".

M.S. 252 Sassanid King Shapur I captures Belkis / Zeugma and devastates

M.S. 4th century. Belkıs / Zeugma falls under late Roman rule.

M.S. 5-6th century. Belkıs / Zeugma comes under Early Roman rule.

M.S. 7th century. Belkıs / Zeugma was abandoned as a result of the Islamic Raids.

M.S. 10-12th century. A small Islamic settlement is formed.

M.S. 16th century. Belkıs Village, as it is known today, is established.

Today

Zeugma has been on the UNESCO World Heritage Site tentative list since 2012. Among the existing archaeological ruins in the region, the Hellenistic Agora, the Roman Agora, two holy areas, the stadium, the theater, two baths, the Roman legionary base, the Roman legionary, the majority of the settlements, the Hellenistic and Roman walls and the Eastern, Southern and Western necropolises. “[4] In 2014, three large glass mosaics were discovered in Zeugma, one of which depicts nine mysteries. [5] Turkey's Culture and Tourism Ministry in February 2020, according to data 340 569 visitors broke records Zeugma Mosaic Museum, which was reported in 2019. [6]

Zeugma Houses

Houses were built in the style of urban villas with courtyards approximately 800 square meters. What makes these houses important is that they were abandoned in the Sassanid loot in 253 BC, and many finds remained in place. The remaining ancient mosaic finds are among the most striking elements. In the mosaics found in Roman houses, legends and folk tales, including Greco-Roman mythologies, Greek mythologies, and Greek writings, are depicted with mosaics. These mosaics attracted attention as great works of art and therefore Zeugma Mosaic Museum was built in Gaziantep city center and the artifacts were moved to this museum.

Zeugma Mosaic Museum

Built on the historical Silk Road, the museum bears the title of the world's second-largest mosaic museum. The museum, which was opened in 2011 in an area of ​​approximately 30 thousand square meters, is the center of attention of many local and foreign tourists. Many mosaic artifacts from Zeugma Ancient City are meticulously exhibited in this museum.

One of the star works of the museum is the Poseidon mosaic. This work, which is estimated to be the floor of the pool or the dining room, is dated from the 2nd century AD to the 3rd century. There are depictions of the most important sea gods in Greek and Roman mythology on the mosaic panel, which was extracted from the building called Poseidon villa. In the upper part of the work is Poseidon, who is riding a legendary creature called the hippocampus, with the front half of a goat and the back half of a fish. Okeanos and his wife Tethys draw attention to the lower part of the work. These three gods are associated with abundance and fertility. Therefore, it is estimated that this mosaic panel in the Zeugma museum was laid where it belongs to bring abundance and good luck.

Another conspicuous work of the museum is the Euphrates mosaic. The work, which is dated between the 2nd century and the 3rd century AD, contains a magnificent depiction of the Euphrates, who is believed to be the God of the Euphrates River. According to the legend, Euphrates killed his son named Aksurtas, thinking he was an enemy. After he had realized his mistake, he committed suicide by throwing himself into the Euphrates River. Thus, Euphrates was extremely important for the city of Zeugma, which was established near the Euphrates River. On the mosaic panel in the museum, the detail of the water flowing from the jug under the arm of Euphrates is considered to be the source of the Euphrates River according to legends.

Another striking cultural asset in the Zeugma Museum is the Romani Bambino sculpture. The work consists of a depiction of a Roman child holding a bunch of peanuts in one hand and a bird in the other. At the bottom of the statue, there is the phrase "early goodbye".

In the Zeugma Mosaic Museum collection, 2,448 square meters of mosaics, 4 Roman fountains, 140 square meters of murals, 4 limestone sculptures, 20 columns, bronze Mars Statue, sarcophagi, tomb steles and architectural pieces have been made available for display after many restorations. You should stop by here to discover both the historical Silk Road and this ancient city. The entrance fee of the museum is 30 TL.

How To Get To Zeugma?

It can be accessed by vehicles going to Belkıs Central District of Gaziantep Nizip district.

You can reach Gaziantep by land and air and reach the ancient city with a journey of approximately 45 minutes from here.